داروی انسولین چیست؟ موارد مصرف، نحوه مصرف و تداخلات دارویی

داروی انسولین چیست؟

انسولین یک هورمون حیاتی در بدن انسان است که توسط سلول‌های بتای پانکراس (لوزالمعده) تولید می‌شود. نقش اصلی انسولین، تنظیم سطح قند خون و کمک به استفاده سلول‌ها از گلوکز به‌عنوان منبع انرژی است. پس از مصرف غذا، انسولین ترشح می‌شود تا گلوکز وارد سلول‌ها شود و از تجمع آن در خون جلوگیری کند.
در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و بخشی از بیماران دیابت نوع ۲، این فرآیند دچار اختلال می‌شود؛ بدن انسولین تولید نمی‌کند یا پاسخ مناسبی به آن نمی‌دهد. در چنین شرایطی، انسولین دارویی، جایگزین یا مکمل انسولین طبیعی بدن خواهد شد. این دارو تنها با نسخه پزشک و پس از آموزش صحیح نحوه مصرف تجویز می‌شود.

در ادامه، جدول مشخصات داروی انسولین ارائه شده است:

انسولین برای چه علائم و بیماری‌هایی تجویز می‌شود؟

تجویز انسولین با هدف کنترل پایدار قند خون و پیشگیری از عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت انواع دیابت انجام می‌شود. بالا بودن مداوم قند خون می‌تواند به مرور زمان به قلب، کلیه‌ها، اعصاب، چشم‌ها و عروق آسیب برساند و انسولین یکی از مؤثرترین ابزارها برای جلوگیری از این آسیب‌هاست.
پزشک با توجه به نوع دیابت، شدت بیماری، پاسخ بدن به درمان‌های قبلی و شرایط خاص بیمار تصمیم می‌گیرد که آیا انسولین باید وارد برنامه درمانی شود یا خیر. موارد مصرف اصلی انسولین شامل شرایط زیر می‌شود:

• دیابت نوع ۱ (درمان ضروری و مادام‌العمر)
• دیابت نوع ۲ با کنترل نامناسب قند خون
• دیابت بارداری مقاوم به رژیم و ورزش
• شرایط اورژانسی مانند کتواسیدوز دیابتی

برای اینکه بدانید چگونه مناسب‌ترین نوع انسولین را برای خود پیدا کنید مطالعه مطلب زیر می‌تواند به شما کمک کند:

بررسی دوزهای داروی انسولین

برخلاف بسیاری از داروها، انسولین دوز ثابت و یکسان برای همه بیماران ندارد. مقدار انسولین مورد نیاز هر فرد به عوامل متعددی بستگی دارد و حتی ممکن است در طول زمان تغییر کند. هدف از تنظیم دوز، رسیدن به قند خون پایدار بدون ایجاد افت قند خون است.
پزشک با بررسی نتایج آزمایش‌ها، الگوی تغذیه، میزان فعالیت بدنی و سبک زندگی بیمار، دوز مناسب را تعیین کرده و در صورت نیاز آن را اصلاح می‌کند. عوامل موثر بر دوز انسولین عبارت‌اند از:

• سن و وزن بدن
• نوع دیابت و مدت ابتلا
• رژیم غذایی و میزان کربوهیدرات مصرفی
• سطح فعالیت بدنی روزانه

کدام داروها، عملکردی مشابه یا نزدیک با انسولین دارند؟

در دیابت نوع ۲، همیشه درمان با انسولین اولین انتخاب نیست. در بسیاری از بیماران، ابتدا از داروهای خوراکی یا تزریقی غیرانسولینی استفاده می‌شود. این داروها هرکدام از مسیر متفاوتی به کاهش قند خون کمک می‌کنند و گاهی در کنار انسولین نیز به‌کار می‌روند. انتخاب بین این داروها به شرایط بالینی بیمار، میزان مقاومت به انسولین، وزن، سن و بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد. داروهای مشابه با عملکرد انسولین شامل موارد زیر هستند:

• متفورمین
• گلی‌بن‌کلامید و گلی‌کلازید
• پیوگلیتازون
• آکاربوز
• رپاگلینید
• امپاگلیفلوزین و داپاگلیفلوزین
• لیراگلوتاید
• سیتاگلیپتین و لیناگلیپتین

نحوه مصرف انسولین

انسولین معمولا به‌صورت تزریق زیرجلدی در لایه چربی زیر پوست استفاده می‌شود. این روش باعث جذب تدریجی و قابل پیش‌بینی دارو می‌شود. تزریق می‌تواند با قلم انسولین یا سرنگ انجام شود و یادگیری تکنیک صحیح آن نقش مهمی در اثربخشی درمان دارد.
انتخاب محل تزریق، زمان‌بندی درست و رعایت اصول بهداشتی از مواردی است که مستقیما بر کنترل قند خون تاثیر می‌گذارد. برای تزریق انسولین طبق مراحل زیر پیش بروید:

1. دست‌های خود را بشویید.
2. محل تزریق انسولین را با پد الکلی ضدعفونی کنید. محل تزریق می‌تواند قسمت خارجی ران، بازو و اطراف ناف باشد. ترجیحا هر بار محل تزریق را تغییر دهید.
3. درپوش را بردارید و سر سوزن را به صورت چرخشی نصب کنید.
4. درجه تنظیم دوز را روی 2 واحد قرار دهید، قلم را رو به بالا نگه دارید و دکمه تزریق (پیستون) را فشار دهید تا یک قطره انسولین از نوک سوزن خارج شود. (جهت تخلیه حباب). اگر انسولینی خارج نشد، این مرحله را دوباره تکرار کنید. اگر مشکل برطرف نشد، سوزن را تعویض کنید.
5. درجه قلم را بچرخانید تا روی عدد دوز تجویز شده قرار بگیرد.
6. به حالت نیشگون مانند، ناحیه ضدعفونی شده را بگیرید و سوزن انسولین را با زاویه 90 درجه وارد پوست کنید.
7. پیستون قلم را به آرامی تا انتها فشار دهید و سپس قلم را برای 10 ثانیه در همان حالت نگه دارید تا مطمئن شوید تمام دوز انسولین تزریق شده است.
8. قلم را از پوست خود خارج کنید، سوزن استفاده شده را با احتیاط جدا کنید. سپس درپوش قلم را دوباره روی آن بگذارید. (البته هر سوزن حداکثر تا 2 بار قابل استفاده است)
9. محل تزریق را ضدعفونی کنید.
10. انسولین را در قسمت درب یخچال قرار دهید و در صورتی که در دمای اتاق قرار دهید تا 28 روز قابلیت نگهداری دارد. بعد از هر بار تزریق، قلم بطور خودکار به حالت اولیه برگشته و عدد صفر نمایش داده می‌شود. 

نکته! در مورد انسولین نوومیکس، قبل از استفاده، آن را بین دو دست حرکت دهید تا با دست شما هم دما شود و کریستال های تشکیل شده در هنگام تزریق منجر به درد نشود.

تغییر دادن محل تزریق بسیار مهم است زیرا از ایجاد توده‌های چربی زیر پوست (عارضه‌ای به نام لیپوهیپرتروفی) جلوگیری میکند. این توده‌ها معمولا بی‌خطر هستند، اما مشکل اینجاست که اگر در این نواحی تزریق کنید، انسولین با سرعت یکنواختی جذب نمی‌شود و این موضوع می‌تواند باعث نوسان و به‌هم‌ریختگی سطح قند خون شما شود.

برای شناخت پمپ انسولین و نحوه استفاده از آن، مطالعه مطلب زیر توصیه می‌شود:

چقدر طول می‌کشد تا انسولین اثر کند؟

سرعت شروع اثر انسولین به نوع آن بستگی دارد. انسولین‌های سریع‌الاثر طی چند دقیقه، انواع کوتاه‌اثر طی نیم ساعت و انسولین‌های طولانی‌اثر طی چند ساعت شروع به اثر می‌کنند و نقش پایه‌ای در کنترل قند خون دارند. در جدول زیر به انواع آمپول انسولین بر اساس مدت زمان اثر پرداخته‌ایم:

مدت زمان مصرف انسولین

در دیابت نوع ۱، مصرف انسولین مادام‌العمر است. در دیابت نوع ۲ یا دیابت بارداری، ممکن است مصرف انسولین موقتی یا وابسته به شرایط خاص باشد و ادامه آن به تشخیص پزشک بستگی دارد.

نحوه محاسبه زمان اتمام هر قلم انسولین

برای اینکه بدانید هر قلم انسولین برای چند روز کافی است، محاسبه آن بسیار ساده است.

1. مقدار مصرف روزانه خود را حساب کنید: تمام واحدهایی را که در طول یک روز تزریق می‌کنید با هم جمع کنید.
2. هر قلم انسولین ۳ سی سی است (100U/ml)؛ یعنی 300 واحد.

پس کافی است عدد 300 را بر مقدار مصرف روزانه خود تقسیم کنید.

قبل از مصرف انسولین به این نکات توجه کنید

مصرف انسولین نیازمند آگاهی، آموزش و پایش مداوم است. برخی شرایط جسمی یا تغییرات زندگی می‌توانند نیاز بدن به انسولین را تغییر دهند و بی‌توجهی به این موضوع ممکن است باعث نوسان شدید قند خون شود. به همین دلیل، ارتباط منظم با پزشک و بررسی قند خون اهمیت بالایی دارد.

• نحوه نگهداری صحیح انسولین (در یخچال قبل از باز شدن) برای حفظ اثربخشی آن بسیار مهم است.
• پس از خارج کردن قلم انسولین از یخچال، آن را برای چند دقیقه در دمای اتاق قرار دهید تا با محیط هم دما شود. این کار به کاهش درد هنگام تزریق کمک می‌کند.
• در كودكان قبل از سن بلوغ و افراد مسن خطر افت قند خون بيشتر است.
• با تغيير رژيم غذایی، فعاليت بدنی يا بيماری نياز به انسولين تغيير می‌کند.

آیا مصرف انسولین در دوران بارداری مجاز است؟

بله. انسولین ایمن‌ترین گزینه برای کنترل قند خون در دوران بارداری است و از جفت عبور نمی‌کند. کنترل دقیق قند خون با انسولین برای سلامت مادر و جنین و جلوگیری از عوارض بارداری حیاتی است. نیاز به انسولین معمولا در طول بارداری تغییر می‌کند و باید تحت نظر پزشک تنظیم شود.

آیا مصرف انسولین در دوران شیردهی مجاز است؟

مصرف انسولین در دوران شیردهی بی‌خطر است. انسولین به شیر مادر منتقل نمی‌شود و به نوزاد آسیبی نمی‌رساند. ممکن است نیاز مادر به انسولین در دوران شیردهی کاهش یابد، بنابراین تنظیم دوز ضروری است.

آیا مصرف انسولین برای باروری مضر است؟

انسولین بر باروری زنان یا مردان تاثیری ندارد. برای زنانی که قصد بارداری دارند، کنترل مناسب قند خون قبل از باردار شدن و در طول بارداری برای داشتن بارداری سالم بسیار مهم است.

برای کنترل دیابت با روش‌های خانگی و دمنوش‌های طبیعی مطلب زیر را مطالعه کنید:

در صورت فراموشی مصرف انسولین چه باید کرد؟

مصرف ناکافی انسولین، خطر افزایش قند خون (هایپرگلیسمی) و عوارض بلندمدت دیابت را بالا می‌برد. با این حال، در صورت فراموشی تزریق، هرگز دوز را خودسرانه دو برابر نکنید و بر اساس نوع انسولین با پزشک مشورت کنید.

اگر تزریق دوز انسولین سریع‌الاثر و کوتاه اثر قبل از غذا را فراموش کردید، یک دوز پایین‌تر یا یک دوز اصلاحی (correction dose) را تزریق کنید یا برای دریافت راهنمایی با پزشک خود تماس بگیرید.

 اگر تزریق دوز انسولین متوسط‌الاثر و طولانی اثر خود را فراموش کردید و پس از 2 ساعت از زمان مقرر به یاد آوردید، معمولا می‌توانید دوز معمول خود را به محض به یاد آوردن تزریق کنید.

اگر بیش از 2 ساعت از زمان تزریق گذشته و مطمئن نیستید چه کاری باید انجام دهید، با پزشک خود تماس بگیرید. پیش از تماس، سطح قند خون خود را اندازه‌گیری کنید، زیرا این اطلاعات به آن‌ها در ارائه مشاوره بهتر کمک می‌کند. طی 24 ساعت آینده، مراقب هرگونه علائم افزایش یا کاهش قند خون باشید و سطح قند خون خود را بیشتر از حد معمول پایش کنید.

در صورت مصرف بیش از حد انسولین چه باید کرد؟

مصرف بیش از حد انسولین می‌تواند باعث کاهش شدید قند خون و بروز افت قند خون (هیپوگلیسمی) شود. فرد در این شرایط علائم زیر را تجربه خواهد کرد:

• تعریق
• لرزش بدن
• اضطراب، گیجی یا اختلال در تمرکز
• افزایش ضربان قلب (تپش قلب)
• گزگز شدن لب‌ها
• تغییرات در بینایی مانند تاری دید
• احساس سرگیجه
• احساس گرسنگی
• رنگ‌پریدگی غیرعادی پوست

اگر مبتلا به دیابت هستید و دچار سرماخوردگی یا آنفولانزا شده‌اید، مدیریت بیماری شما نیاز به دقت بیشتری دارد تا از تداخل با داروهای دیابت و بروز مشکلات جدی جلوگیری شود. مطلب زیر نکات کلیدی و کاربردی را در اختیار شما قرار می‌دهد تا بتوانید به صورت موثر بیماری خود را کنترل کرده و درمان کنید:

عوارض داروی انسولین

انسولین دارویی موثر اما حساس است و مصرف نادرست آن می‌تواند باعث بروز عوارض شود. شایع‌ترین عارضه، افت قند خون است که آشنایی با علائم آن ضروری است.

عوارض جانبی رایج انسولین

• هیپوگلیسمی
• واکنش در محل تزریق
• لیپودیستروفی
• افزایش وزن

عوارض جانبی جدی انسولین

• هیپوگلیسمی شدید
• هیپوکالمی

عوارض جانبی طولانی‌مدت انسولین

• تغییرات چربی زیر پوست
• افزایش وزن تدریجی

تداخل دارویی انسولین با دیگر داروها

برخی داروها می‌توانند اثر انسولین را تقویت یا تضعیف کنند. شروع یا قطع این داروها ممکن است نیاز به تنظیم دوز انسولین داشته باشد، بنابراین آگاهی پزشک از تمام داروهای مصرفی ضروری است. این داروها شامل موارد زیر می‌شوند:

• سایر داروهای مورد استفاده در درمان دیابت، مانند متفورمین و داپاگلیفلوزین
• داروهای فشار خون و قلب مثل انالاپریل و لیزینوپریل
• استروئیدهای آنابولیک مثل تستوسترون
• مکمل های دارویی کروم
• داروهای بتا بلاکر مثل پروپرانولول، متوپرولول و آتنولول
•  دیورتیک‌های تیازیدی مانند هیدروکلروتیازید

• قرص‌ها و تزریق‌های استروئیدی مانند دگزامتازون، پردنیزولون یا هیدروکورتیزون
• لووتیروکسین
• قرص‌های ضدبارداری

اگر موارد زیر را داشتید، همین حالا با ۱۱۵ تماس بگیرید:

برای چه کسانی مصرف انسولین ممنوع است؟

مصرف انسولین در شرایط زیر ممنوع است:

• افرادی که در وضعیت هیپوگلیسمی (افت قند خون) هستند: تزریق انسولین در این حالت می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
• افراد با حساسیت شدید به انسولین یا هر یک از اجزای آن: اگرچه نادر است، اما واکنش‌های آلرژیک شدید ممکن است رخ دهد.

آیا می‌توان بعد از مصرف انسولین رانندگی کرد؟

به دلیل احتمال افت قند خون، رانندگی پس از مصرف انسولین توصیه نمی‌شود.

شرایط نگهداری از انسولین

انسولین قبل از باز شدن باید در یخچال نگهداری شود و پس از باز شدن، معمولا تا ۲۸–۳۰ روز در دمای اتاق قابل استفاده است. یخ‌زدگی یا قرار گرفتن در گرمای زیاد باعث کاهش اثربخشی دارو می‌شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت نوسانات شدید قند خون، افت قند مکرر، تغییر شرایط بدنی، بارداری یا بروز علائم غیرعادی، مراجعه سریع به پزشک ضروری است.

مطالعه مطلب زیر به شما می‌آموزد که چه زمانی ممکن است تزریق انسولین تاثیر بر روی قند خون نداشته باشد:

اسامی تجاری داروی انسولین در ایران

انسولین در ایران با برندهای متنوع و در انواع سریع‌الاثر، کوتاه‌اثر، متوسط و طولانی‌اثر عرضه می‌شود. انتخاب نوع مناسب انسولین بر اساس نیاز درمانی و تشخیص پزشک انجام می‌گیرد.

قیمت انسولین به نوع انسولین، شرکت تولیدکننده، شکل دارویی (انسولین قلمی یا ویال) و پوشش بیمه‌ای آن بستگی دارد.

اگر برایتان سوال است که قند خون باید چند باشد تا داروی انسولین مصرف کنید، حتما مقاله زیر را مطالعه کنید:

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام

انسولین یکی از ارکان اصلی درمان دیابت است که با جایگزینی یا تقویت عملکرد طبیعی بدن، به کنترل مؤثر قند خون و پیشگیری از عوارض جدی این بیماری کمک می‌کند. انتخاب نوع انسولین، تنظیم دوز و نحوه مصرف آن باید کاملاً فردمحور و تحت نظر پزشک انجام شود، زیرا عوامل مختلفی مانند تغذیه، فعالیت بدنی، سن و شرایط جسمی بر نیاز بدن تأثیر می‌گذارند. پایش منظم قند خون، رعایت اصول صحیح تزریق، نگهداری مناسب دارو و آگاهی از علائم افت قند خون نقش مهمی در ایمنی و اثربخشی درمان دارد. اگر تغییر جدیدی در وضعیت سلامت، سبک زندگی یا برنامه بارداری دارید، حتماً پزشک خود را در جریان بگذارید و از خوددرمانی یا تغییر خودسرانه دوز انسولین پرهیز کنید.

سوالات متداول

آمپول انسولین برای چیست؟

آمپول انسولین برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، برخی بیماران دیابت نوع ۲، دیابت بارداری و شرایط اورژانسی مانند کتواسیدوز دیابتی استفاده می‌شود.

آیا همه بیماران دیابتی به انسولین نیاز دارند؟

خیر. همه بیماران دیابتی نیاز به انسولین ندارند. در دیابت نوع ۲، ابتدا معمولا رژیم غذایی، ورزش و داروهای خوراکی استفاده می‌شود و انسولین زمانی تجویز می‌شود که این روش‌ها کافی نباشند.

انسولین چند نوع دارد و تفاوت آن‌ها چیست؟

انسولین‌ها بر اساس سرعت شروع و مدت اثر به انواع سریع‌الاثر، کوتاه‌اثر، متوسط‌الاثر و طولانی‌اثر تقسیم می‌شوند و هرکدام نقش متفاوتی در کنترل قند خون دارند.

آیا تزریق انسولین دردناک است؟

تزریق انسولین معمولا دردناک نیست، زیرا سوزن‌های قلم انسولین بسیار نازک هستند. رعایت تکنیک صحیح تزریق و هم‌دما شدن انسولین با محیط، درد را به حداقل می‌رساند.

اگر یک نوبت تزریق انسولین را فراموش کنیم چه باید کرد؟

در صورت فراموشی تزریق، نباید دوز را دو برابر کرد. بسته به نوع انسولین و زمان یادآوری، باید قند خون اندازه‌گیری شده و با پزشک مشورت شود.

شایع‌ترین عارضه انسولین چیست؟

شایع‌ترین عارضه انسولین افت قند خون (هیپوگلیسمی) است که با علائمی مانند لرزش، تعریق، گرسنگی، سرگیجه و تپش قلب همراه می‌شود و نیاز به مدیریت سریع دارد.

آیا داروی انسولین برای لاغری استفاده می‌شود؟

خیر. انسولین داروی لاغری نیست و مصرف خودسرانه‌اش خطرناک است؛ می‌تواند افت شدید قند خون ایجاد کند و حتی باعث افزایش وزن شود. فقط با تجویز پزشک مصرف شود.